Pre tačno 45 godina, 9. maja 1980. godine, horor žanr je dobio novu ikonu – i novu noćnu moru. Film "Petak 13." (Friday the 13th), u režiji Šona Kaningema, bio je tada skroman projekat sa budžetom od svega 550.000 dolara. Danas, on stoji kao stub slešer podžanra i začetnik jedne od najdugovečnijih horor franšiza u istoriji filma.

Revolucija u mraku

U vreme kada su horori najčešće imali natprirodne teme i atmosferu gotičke jeze, "Petak 13." je uveo brutalan, realističan pristup – tinejdžeri u izolovanom okruženju, ubijani jednog po jednog misterioznom rukom. Sam koncept nije bio nov (Karpenterova Noć veštica iz 1978. je trasirala put), ali Petak 13. je stvari podigao na novi nivo – više krvi, više napetosti, više iznenađenja.

Film je takođe bio prekretnica u upotrebi tzv. POV (point-of-view) kamere koja stavlja publiku u perspektivu ubicinog pogleda, stvarajući dodatni sloj nelagodnosti i identifikacije sa zlom. Zvučni efekti, posebno sada već legendarno šaptanje "ki-ki-ki, ma-ma-ma", postali su simboli strave.

Početak legende

Iako ubica u prvom filmu nije čuveni Džejson Vorhis, već njegova majka Pamela, finale filma – u kome iz jezera izranja dečak – posejalo je iskru mita koji će kasnije eksplodirati.

U nastavcima, Džejson preuzima centralnu ulogu kao tihi, nezaustavljivi negativac sa maskom hokejaša. Tokom 12 filmova (uključujući Freddy vs. Jason i rimejk iz 2009), franšiza se pretvorila u fenomen pop-kulture. Džejson je bio i u svemiru (Jason X), i u snovima, i u brojnim parodijama, video-igrama i stripovima.

Uticaj koji traje

Petak 13. je jedan od ključnih razloga što je slešer postao dominantan horor podžanr 80-ih godina. Filmovi poput Noći veštica, Strave u Ulici brestova, Vrisak i stotine nižebudžetnih ostvarenja ne bi postojali u obliku koji poznajemo bez njegovog uticaja. Uvedena su "pravila" žanra – moralno pitanje, kažnjavanje mladih koji piju, puše ili imaju seks, final girl arhetip – koje su kasnije postale temelj satire i metakomentara u hororu.

Kako film izgleda danas?

Iz današnje perspektive, originalni Petak 13. može delovati sporije i manje uzbudljivo u poređenju sa modernim hororima koji se oslanjaju na brze rezove i šokove. Ipak, njegova jednostavnost i sirova atmosfera i dalje drže pažnju. Posebno se izdvaja praktičan efekat ubistava (rad legende specijalnih efekata Toma Savinija), koji deluje uverljivije od mnogih CGI scena današnjice.

Film možda ne plaši kao nekad, ali je njegova istorijska važnost neupitna. On je arhetip horora u kampu, izvor beskrajnog citiranja i analiziranja, i kulturni artefakt svoje epohe.

Franšiza bez kraja?

Iako novi film nije izašao od 2009, Petak 13. nikada nije nestao iz kolektivnog sećanja. I dalje inspiriše horor autore, mimove i debate o tome da li Džejson može pobediti Fredija, Majkla Majersa... U 2022. najavljena je i serija Crystal Lake, čime se pokazuje da interesovanje za franšizu nije prestalo.

45 godina kasnije, Petak 13. ostaje više od horor filma, postao je temelj moderne strave. Možda više ne izaziva vriskove kao nekada, ali i dalje šapuće "ma-ma-ma..." kroz istoriju horora – podsećajući nas da noć u kampu nikada nije samo obična noć.