Portret
Helly Cherry
Portret (lat. protrahere, izneti na videlo) označava u likovnoj umetnosti prikaz nekog određenog čoveka, njegovog lika ili i figure. Pored čisto spoljašnje sličnosti treba da se istaknu i psihološke osobenosti onoga ko se portretiše.
Funkcija portreta je da reprezentuje određenu osobu i da sačuva uspomenu na nju. Mnoga učenja i religije (na primer, islam) odbacuju portret zato što za njega vezuju okultne osobine.
Ne računajući vrstu umetnosti (crtež, ulje na platnu, akvarel), stilski pravac (na primer, barok) i vrstu materijala (na primer, portret u bronzi) razlikujemo sledeće vrste portreta:
- prema položaju glave delimo ih na profil, poluprofil, izgubljeni profil i anfas.
- u zavisnosti od prikaza figure: slika glave ili poprsja, polufiguralni ili celofiguralni portret, portret do kolena, figura u ležećem, sedećem ili stojećem položaju, figura konjanika i akt.
- prema broju portretisanih osoba razlikujemo pojedinačni, dvostruki i grupni portret.
- u zavisnost od povoda imamo na primer venčani, pogrebni ili ktitorski portret.
- u zavisnosti od toga od koga potiče imamo autoportret.
- u zavisnosti od formata slike (minijaturni portreti ili portreti na medaljonu)
- prema položaju u društvu predstavljenog odnosno predstavljenih (portret vladara, umetnika, naučnika).
U starom Egiptu razvio se plastični portret sa finim psihološkim crtama postupno iz idealizovanih oblika drevnih orijentalnih portreta vladara (Amarna stil). U poznom antičkom periodu i helenizmu u Grčkoj razvio se izvesni naturalizam u prikazivanju fizionomije. U Rimu je najpre bio zastupljen izrazito realistički stil sa mnogo individualnih karakteristika - što je bilo uslovljeno kultom predaka i etrurskim uticajem - dok nisu idealizovani pod uticajem vladarskih kultova careva. Ovo je dovelo do potpunog osiromašenja umetničkog prikaza. Pod rimskom vladavinom u Egiptu su nastali portreti sa mumijama što su bile prve samostalne portretske slike na drvetu.
U ranohrišćanskoj i srednjovekovnoj umetnosti izgubila se antička tradicija portretisanja, jer ovozemaljski čovekov oblik nije smatran važnim i dostojnim prikazivanja. Kod srednjovekovnih portreta (na nadgrobnim pločama ili u slikanju minijatura) bili su dovoljni atributi (insignije, grbovi) za identifikaciju onoga ko je predstavljen. Inače, lik je prikazivan mlad, sveden, shematizovan i idealizovan.
Prva promena ovog stava dogodila se u XIV veku na portretskim bistama radionice Parler u Pragu ili na figurama ktitora na oltarskim kompozicijama. Tada su nastali i prvi autoportreti u plastici. Prvi autonomni dvostruki portret u punoj figuri naslikao je Jan van Ajk oko 1425. godine (Venčana slika bračnog para Arnolfini). U slikarstvu i umetnosti izrade medalja italijanske rane renesanse preovladalo je najpre klasični strogi portret profila (kod Pizanele).
Početkom XVI veka dostigla je novovekovna umetnost portreta pod uticajem novog humanističkog gledanja na čoveka svoj prvi procvat i razvila je čitavu lepezu oblika. Značajni portretisti iz doba renesanse su Leonardo da Vinči, Rafael, Ticijan, Albreht Direr itd. Slikarstvo portreta malog formata koje se razvilo u Francuskoj u XV veku steklo je internacionalan značaj, a u epohi rokokoa uznapredovaće do omiljenog oblika slikanja portreta.
U baroku je najpre bila vodeća umetnost portreta koja je dolazila iz Holandije, a u XVIII veku je to bila portretska umetnost Engleske (Tomas Gejnsboro, Džošua Rejnolds, Henri Rejbern). Slikarstvo portreta uspelo se na lestvici vrednosti do najznačajnijeg umetničkog zadatka - za šta je primer situacija u apsolutističkoj Francuskoj, gde su na dvorovima kraljeva radili specijalisti za portrete. Pri tome je važnija od psihološkog izraza bila uzvišena reprezentativnost koja se stvarala uz pomoć patetične poze i pompeznog drapiranja raskošnim tkaninama, čestih u okviru neke mitološke scene.
Krajem XIX veka portretsko slikarstvo gubu svoj najistaknutiji značaj usled pojave fotografije uprkos tome što se povremeno koriste nove tehnike (Franc fon Lenbah). U XX veku prvenstveno nemački slikari ekspresionizma omogućili su parcijalno oživljavanje ove umetničke vrste (Lovis Korint, Oskar Kokoška, Maks Bekman). Više se nisu tražili realistični ili idealizujući prikazi nego samo psihološko predstavljanje. U radu nekih umetnika, kao što je pablo Pikaso, ovaj pristup vodio je do apstrakcije.
Tamara Lujak
Funkcija portreta je da reprezentuje određenu osobu i da sačuva uspomenu na nju. Mnoga učenja i religije (na primer, islam) odbacuju portret zato što za njega vezuju okultne osobine.
Ne računajući vrstu umetnosti (crtež, ulje na platnu, akvarel), stilski pravac (na primer, barok) i vrstu materijala (na primer, portret u bronzi) razlikujemo sledeće vrste portreta:
- prema položaju glave delimo ih na profil, poluprofil, izgubljeni profil i anfas.
- u zavisnosti od prikaza figure: slika glave ili poprsja, polufiguralni ili celofiguralni portret, portret do kolena, figura u ležećem, sedećem ili stojećem položaju, figura konjanika i akt.
- prema broju portretisanih osoba razlikujemo pojedinačni, dvostruki i grupni portret.
- u zavisnost od povoda imamo na primer venčani, pogrebni ili ktitorski portret.
- u zavisnosti od toga od koga potiče imamo autoportret.
- u zavisnosti od formata slike (minijaturni portreti ili portreti na medaljonu)
- prema položaju u društvu predstavljenog odnosno predstavljenih (portret vladara, umetnika, naučnika).
U starom Egiptu razvio se plastični portret sa finim psihološkim crtama postupno iz idealizovanih oblika drevnih orijentalnih portreta vladara (Amarna stil). U poznom antičkom periodu i helenizmu u Grčkoj razvio se izvesni naturalizam u prikazivanju fizionomije. U Rimu je najpre bio zastupljen izrazito realistički stil sa mnogo individualnih karakteristika - što je bilo uslovljeno kultom predaka i etrurskim uticajem - dok nisu idealizovani pod uticajem vladarskih kultova careva. Ovo je dovelo do potpunog osiromašenja umetničkog prikaza. Pod rimskom vladavinom u Egiptu su nastali portreti sa mumijama što su bile prve samostalne portretske slike na drvetu.
U ranohrišćanskoj i srednjovekovnoj umetnosti izgubila se antička tradicija portretisanja, jer ovozemaljski čovekov oblik nije smatran važnim i dostojnim prikazivanja. Kod srednjovekovnih portreta (na nadgrobnim pločama ili u slikanju minijatura) bili su dovoljni atributi (insignije, grbovi) za identifikaciju onoga ko je predstavljen. Inače, lik je prikazivan mlad, sveden, shematizovan i idealizovan.
Prva promena ovog stava dogodila se u XIV veku na portretskim bistama radionice Parler u Pragu ili na figurama ktitora na oltarskim kompozicijama. Tada su nastali i prvi autoportreti u plastici. Prvi autonomni dvostruki portret u punoj figuri naslikao je Jan van Ajk oko 1425. godine (Venčana slika bračnog para Arnolfini). U slikarstvu i umetnosti izrade medalja italijanske rane renesanse preovladalo je najpre klasični strogi portret profila (kod Pizanele).
Početkom XVI veka dostigla je novovekovna umetnost portreta pod uticajem novog humanističkog gledanja na čoveka svoj prvi procvat i razvila je čitavu lepezu oblika. Značajni portretisti iz doba renesanse su Leonardo da Vinči, Rafael, Ticijan, Albreht Direr itd. Slikarstvo portreta malog formata koje se razvilo u Francuskoj u XV veku steklo je internacionalan značaj, a u epohi rokokoa uznapredovaće do omiljenog oblika slikanja portreta.
U baroku je najpre bila vodeća umetnost portreta koja je dolazila iz Holandije, a u XVIII veku je to bila portretska umetnost Engleske (Tomas Gejnsboro, Džošua Rejnolds, Henri Rejbern). Slikarstvo portreta uspelo se na lestvici vrednosti do najznačajnijeg umetničkog zadatka - za šta je primer situacija u apsolutističkoj Francuskoj, gde su na dvorovima kraljeva radili specijalisti za portrete. Pri tome je važnija od psihološkog izraza bila uzvišena reprezentativnost koja se stvarala uz pomoć patetične poze i pompeznog drapiranja raskošnim tkaninama, čestih u okviru neke mitološke scene.
Krajem XIX veka portretsko slikarstvo gubu svoj najistaknutiji značaj usled pojave fotografije uprkos tome što se povremeno koriste nove tehnike (Franc fon Lenbah). U XX veku prvenstveno nemački slikari ekspresionizma omogućili su parcijalno oživljavanje ove umetničke vrste (Lovis Korint, Oskar Kokoška, Maks Bekman). Više se nisu tražili realistični ili idealizujući prikazi nego samo psihološko predstavljanje. U radu nekih umetnika, kao što je pablo Pikaso, ovaj pristup vodio je do apstrakcije.
Tamara Lujak